"U ulici Jovana Cvijića rastu druga deca..."

Ulicom Jovana Cvijića sam prošao bar deset hiljada puta. Preterujem, kažete…Uzmite u obzir da sam bio poštar u toj ulici 20 godina pa izračunajte. Verovatno je cifra i veća. Znate i gde se nalazi, naravno. U srcu Salajke. Spaja Kisački i Temerinski drum, prekida je napola Karađorđeva ulica, a paralelna je, sa jedna strane sa Dositejevom ulicom, a sa druge, ulicom Branka Radičevića i Save Đisalova. U njoj je rođen i živi Đole Balašević, Stevan Janković, zvani Miša, jedan od najboljih i najpopularnijih novosadskih ugostitelja, živeo je popularni Tridža (Vladimir Trifunović) , najbolji Vošin zadnji vezni u istoriji…

…A znate li ko je taj Jovan Cvijić ? – “Naučnik” ! – Dobro, kažem ja. I šta još ? – “Geograf !”, kažete opet vi. Dobro, i šta još ? Po čemu je poznat ? Zašto je zaslužio da dobije ulicu, i to takvu, lepu , na važnom mestu u našem gradu ? Ćutite, ne znate ? E, onda ću ja da vam kažem…

Jovan Cvijić je rođen u Loznici 1865. godine, a umro je u Beogradu 1927. Bio je geograf, profesor Univerziteta u Beogradu. Osnivač je Geografskog društva u Beogradu (1894) i član Srpske Akademije Nauka i Umetnosti i naučnih društava u inostranstvu i počasni doktor više stranih univerziteta. Osnivač je naučne geografije, antropogeografije i geomorfologije u Srbiji krajem XIX veka. Objavio je preko sto naučnih dela i rasprava na srpskom, engleskom, francuskom i nemačkom jeziku. Zaslužan je i za pokretanje naučnog rada u Matici Srpskoj početkom dvadesetih godina prošlog veka.

Jovanov pradeda Cvijo je bio vođa hajduka i učestvovao je u Prvom srpskom ustanku. Jovanov otac Todor je bio trgovac poreklom iz Stare Hercegovine. Deda Živko je bio predsednik lozničke skupštine. 1844. godine je učestvovao u Katanskoj buni čiji je cilj bio rušenje vlasti kneza Aleksandra Karađorđevića i dovođenje Obrenovića na vlast. Majka Marija je bila poreklom iz mesta Korenita koje se nalazi u Mačvanskom okrugu. Jovan je bio treće dete i imao je brata Živka i tri sestre: Soku, Nadu i Milevu. Bio je oženjen Ljubicom Cvijić. Nisu imali decu.

Osnovnu školu i nižu gimnaziju je završio u rodnom mestu. Nakon toga je pohađao gimnaziju u Šapcu. Školovanje je nastavio u Prvoj beogradskoj gimnaziji u Beogradu. Tu je naučio tri strana jezika: engleski, nemački i francuski. Išao je u isti razred sa matematičarem Mihailom Petrovićem Alasom, pesnikom Miloradom Mitrovićem, književnicima Jašom Prodanovićem i Pavlom Popovićem, itd. O tome je napisan roman „Šešir profesora Koste Vujića“, a kasnije su snimljen istoimeni film i serija.

1884. godine je završio gimnaziju i hteo je da studira medicinu u inostranstvu. Pošto loznička opština to nije mogla da finansira, upisao je Veliku školu u Beogradu, prirodno-matematički odsek. Studirao je uporednu geografiju i etnografiju. Čitao je stručnu literaturu na engleskom i nemačkom jeziku, a Gorski vijenac je znao napamet. 1888. godine je diplomirao i zaposlio se kao profesor u Drugoj muškoj beogradskoj gimnaziji. Naredne godine je upisao geologiju i fizičku geografiju na Bečkom univerzitetu. 1893. godine je doktorirao. Odbranio je doktorsku tezu „Das Karstphänomen“ koja je prevedena na mnoge jezike. Zbog tog dela Cvijić se smatra utemeljivačem karstologije, nauke o morfologiji i hidrografiji krasa.

Iste godine se vratio u Beograd i postao je profesor geografije i etnografije na Filozofskom fakultetu Velike škole. 1894. godine je osnovao Geografski zavod Filozofskog fakulteta čiji je upravnik bio do smrti. Od 1896. – 1898. godine Cvijić je mnogo putovao po Bugarskoj, Makedoniji, Bosni i Hercegovini. On je prvi u Srbiji počeo da se bavi antropogeografijom i smatra se osnivačem antropogeografsko-etnološke škole. Verovao je da klima i reljef utiču na građu čoveka i tvrdio je da je čovek ekosenzibilno biće. tj da je osetljiv na promene ekosistema i da mu se prilagođava. 1900. godine je postao redovni član Srpske kraljevske akademije (današnje SANU), a od 1921. godine je bio njen predsednik. 1901. godine je izabran za profesora na Karlovom univerzitetu u Pragu, ali naučnik je želeo da ostane u svojoj otadžbini i da njoj služi. U oktobru 1905. godine je postao redovni profesor na Univerzitetu u Beogradu. 1906. godine je izabran za rektora Beogradskog univerziteta. 1910. godine je osnovao Srpsko geografsko društvo. 1915. godine je bio sa srpskom vojskom na solunskom frontu. Poslat je u Švajcarsku gde je zastupao interese svoje domovine i skupljao je materijalnu pomoć. 1919. godine je prisustvovao Mirovnoj konferenciji u Parizu pa su, na osnovu njegovih istraživanja i uticaja Mihajla Pupina, određene granice Kraljevine SHS. Za ovu priliku je napisao memorandum „Severna granica Južnih Slovena“. Iste godine je, po drugi put, postao rektor Beogradskog univerziteta. Imao je veliku ulogu u reformi školstva. 1924. godine je na Sorboni održao predavanja o kraškim pojavama na Balkanskom poluostrvu. Organizovao je Prvi kongres slovenskih geografa u Pragu i izabran je za počasnog predsednika. Preminuo je 16. januara 1927. godine i sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.

Najviše je proučavao krševite predele u istočnoj Srbiji. Istraživao je strukturu i podelu planina na Balkanskom poluostrvu pa se smatra prvim južnoslovenskim geotektoničarem. Takođe se bavio geomorfologijom, etnografijom, antropologijom i istorijom. Oko trideset godina je proučavao Srbiju i Balkansko poluostrvo. Pošto je svake godine išao na ekspedicije po Balkanu, napisao je veliki broj naučnih radova od kojih su najznačajniji bili : „Pećine i podzemna hidrografija u istočnoj Srbiji“ (1895.); Glacijalne i morfološke studije o planinama Bosne, Hercegovine i Crne Gore“ (1899.); „Struktura i podela planina Balkanskog poluostrva“ (1902.); „Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva“ (1902.); „Balkanska, alpijska i karpatska glacijacija“ (1903.); „Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije“ (1906. – 1911.); „Jezerska plastika Šumadije“ (1909.); „Ledeno doba u Prokletijama i okolnim planinama“ (1913.); „Đerdapske terase“ (1922.); „Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje“ (1922.); „Geomorfologija“ (1924.; 1926.); „Seobe i etnički procesi u našem narodu“ (1927.) I mnogi drugi.

Jovan Cvijić je bio: počasni doktor Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu; počasni član Matice srpske u Novom Sadu; dopisni član: Akademije nauka Sovjetskog Saveza, Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, Italijanske akademije nauka i umetnosti u Rimu, Učenog društva Parnasos, itd.; dopisni član mnogih svetskih geografskih društava. Odlikovan je engleskim, američkim i francuskim medaljama za naučne radove. Po ovom velikom naučniku se zove jedna medalja, a od 17. septembra 2004. godine, njegov lik se nalazi na novčanici od 500 dinara. Jedan od vrhova na planini Rudnik je Cvijićev vrh čija je visina 1132 m.

U Beogradu se nalazi geografski institut „Jovan Cvijić“. U Srbiji nekoliko osnovnih škola i ulica nose njegovo ime pa i ova u Novom Sadu.

E, sa takvim se predznanjem ide u ulicu Jovana Cvijića…Na Salajci…