Nadalj – selo u centru Vojvodine

Nadalj se nalazi tačno u centru Vojvodine. Geografski i geometrijski. Na nadmorskoj visini od 80 metara. Naslanja se na Turiju sa jedne strane, a sa druge strane izlazi na regionalni put Novi Sad – Bečej. Kanal DTD predstavlja severnu granicu nadaljskog atara čija je površina otprilike 36 kvadratna kilometra. Sadašnji Nadalj je tipično panonsko (ako ćemo pravo, tipično šajkaško) naselje sa dve glavne ulice koje se ukrštaju u centru sela i četiri mala parka oko tog centra. Sa 2 hiljade stanovnika za Nadalj bi se moglo reći da je prava mala “kutija bombona”, ali nije baš tako. Većina Nadaljčana je nezaposlena ili živi od poljoprivrede. U selu od većih firmi je do skora postojala samo ciglana koja je pre privatizacije zapošljavala mnogo više seljana. Tamo je radilo oko 30 stanovnika sela, ali se i ona nedavno ugasila. Nadalj ima i jednu virtuelnu sekretaricu. Više o tome možete pročitati http://pricesadusom.com/oona-je-virtuelna-sekretarica-i-ima-posao-iz-snova-zivi-u-selu-radi-4-sata-dnevno-a-laptop-joj-je-glavno-orudje/.

Nadalj je selo koje je nastalo na pragu devetnaestog veka naseljavanjem ljudi iz Čeba (današnjeg Čelareva). Vrlo brzo su Nadaljčani zajedno sa Čuružanima sačinjavali jednu četu Šajkaškog bataljona sa kojim su ratovali u Napeoleonovim ratovima, borili se sa Garibaldijem i protiv Lajoša Košuta. Osim ratova, selo je 1816. pogodila velika poplava, a pre toga i epidemija skorbuta. Ipak, Nadalj je vrlo lepo napredovao pa se mogu naći spisi u kojima piše kako “nije bilo kuće koja nije imala bar jednu kravu, dva konja i više ovaca, a imućnije porodice su imale i tri i više plugova”. Isto tako neke familije su imale i od 500 do 1000 ovaca i da je selo toliko hrane proizvodilo da se lađama transportovalo. Ime je selo dobilo po mađarskoj reči “nadalya” što znači močvarno, trskovito zemljište, mada po nekim tumačenjima se veruje da potiče od srpske reči “ najdalja” što je bio nadimak za čurušku pustaru. Zanimljivo je da su Čuružani nekoliko godina pre naseljenja deo oko Nadalja pretvorili iz močvare u oranicu i kasnije su se dugo “ gombali” sa Nadaljčanima oko tog dela zemlje, površine 477 kvadratna jutra. Sve do 1872. godine kada je ukinut Šajkaški bataljon naredbom Franje Josifa stanovnici Nadalja su učestvovali u svim ratnim previranjima u Austro-Ugarskoj, uključujući i dešavanja tokom Revolucije 1848. godine.

foto : Zoran Bogdanov

Nekako baš u to vreme, selo je umesto da napreduje, počelo da ubrzano nazaduje usled ekonomske krize, komasacije izvedene na štetu siromašnijih seljaka i moralnog propadanja ljudi usled sve većeg siromaštva. Jedna od posledica teškog materijalnog stanja većine Nadaljčana bilo je i iseljavanje, pa je početkom XX veka prvi put uočen pad broja stanovnika sela. Zanimljivo je da se na desetine porodica iz Nadalja odselilo u Ameriku.  Ni odluka da se Bačka, Banat i Baranja priključe novoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, ni agrarna reforma ubrzo posle toga, nisu neznamkako poboljšale život nadaljskog seljaka, jer su isprva dobili zemlju Crkvene opštine koja je samo koju godina kasnije tražila zemlju nazad. U Drugom svetskom ratu Nadalj je prošao bolje od ostalih sela Šajkaške utoliko što nije sprovedena racija početkom 1942. godine kao u većini drugih sela (Čurugu ponajviše), ali su mađarske vojne vlasti vršile mobilizaciju seoskih mladića u vojne i radničke jedinice, koje su kasnije upućivane na frontove. Nadalj je oslobodila III četa II šajkaškog odreda 22. oktobra 1944. godine. U Drugom svetskom ratu poginula su ukupno 74 Nadaljčana.

Kasnije, u socijalizmu, Nadalj je bio strogo zavistan, pre svega, od Srbobrana ili Vrbasa, pa zatim i od Novog Sada, gde je većina stanovnika sela radila. Broj Nadaljčana je varirao od 2500 do 2000, prema redovnim desetogodišnjim popisima. Broj stanovnika sela se rapidno smanjivao sve do sredine devedesetih godina prošlog veka kada je posle mnogo godina došlo do naseljavanja sela, mahom izbeglicama iz Like i Bosne, iz svima znanih razloga. Danas se broj zaustavio na nekih 2100 stanovnika.

Gore je već napisano da od firmi, u Nadalju postoji samo ciglana (sad već i o njoj se govori u prošlom vremenu), ali i Zemljoradnička zadruga koja je vodeća u Vojvodini po proizvodnji semenskog kukuruza i krompira. Ima 35 zadrugara, od kojih je 20 stalno zaposlenih. U selu je to jedino preduzeće koje svake godine zapošljava radnike.

Od sportskih društava u Nadalju deluju fudbalski klub “Napredak 1930”, šahovski klub “Budućnost”, Sportsko rekreativno udruženje “Apolon”, kao I udruženje lovaca “Nadalj”. U selu postoji skoro renovirana osnovna škola “Žarko Zrenjanin Uča”, koja nastavlja tradiciju škole koja je u selu osnovana još 1802. godine. Pomenućemo i udruženje za zaštitu prava životinja “Bak” koje je skoro proslavilo deceniju postojanja i rada.

Od viđenijih i poznatijih ljudi u Nadalju su rođeni : Stevan Surdučki, komandant Šajkaškog bataljona za vreme revolucije 1848. godine, Momčilo Tapavica, prvi srpski Olimpijac, koji se na Olimpijskim igrama u Atini, 1896.godine takmičio u skoku u dalj, bacanju kugle, rvanju grčko-rimskim stilom i dizanju tegova. Osvojio je nekoliko četvrtih i petih mesta. Verovatno bi njegov plasman bio i bolji da mu nije tokom takmičenja u dizanju tegova pukao mišić desne ruke. Tako povređen se takmičio u rvanju para dana kasnije. Pored toga što je bio nadareni sportista, Momčilo Tapavica je bio i arhitekta svetskog glasa. Po njegovim projektima sagrađeni su : zgrada Matice srpske u Novom Sadu, zgrada hotela “Boka” u Herceg-Novom, crnogorska Državna banka na Cetinju i druge. U Nadalju je rođen i poznati slikar i ikonograf Jovan Kešanski, pisac Momir Čalenić, glumac Dejan Lutkić…

Tako…i danas Nadalj životari u centru Vojvodine, ni tamo-ni vamo, sa svojim kućama “uz put” ili “ na brazdu”, kako Nadaljčani vole da kažu, sa tridesetak salaša, od kojih je većina nenastanjena. Tu je i Beljanska bara koja je, istina,bliže Turiji, ali i stanovnici Nadalja vole da je zovu “našom”. Nadalj čeka bolja vremena, koja, kako stvari trenutno stoje, teško da će skoro doći…

izvor : knjiga “Nadalj”, autora Lazara Rakića (1988, Matica srpska)

Puno hvala mom dobrom prijatelju Bošku Ivkovu iz Nadalja na savetima i informacijama o selu…

…Takođe, hvala i njegovoj supruzi Ivoni na predivnim fotografijama sela.