CENTRALNI GRADSKI PARK

   Pre par dana, naišao sam na fenomenalan rad na temu  “centralnog gradskog parka”, na internet portalu DaNS. Ovaj projekat, zamišljen od strane Ivanke Aradski, dipl. inž. hortikulture, mi je izuzetno zanimljiv iz jednog jedinog aspekta. A to je da je ideja vrlo lepo osmišljena, bogata idejama o rešenju nekih trajnih problema parka. Traži se sponzor. 🙂 Ali ne onaj sa makazama za presecanje vrpce , već neko ko će pogurati da se bar deo jednog fantastičnog projekta sprovede u delo. Dok se neko takav ne pojavi, ili dok se ne steknu uslovi i svest da je tako nešto zaista potrebno uraditi kako bi se očuvala i oplemenila kulturna i prirodna baština Srbije, odnosno dvorca  osnivačke porodice Marcibanji i njihovog impozantnog parka, koji je godinama generacijama pružao sve svoje lepote.  Pa i da ga skrnave… I dok ga niko i dalje “ne brani” osim malog broja svesnih građana koji svojim postupanjem prema njemu iskazuju poštovanje ne samo prema prirodi, već i prema samom parku, Pred Vama je jedan koncept kako bi mogao u budućnosti da izgleda  , “centralni gradski park”.

   – Znam da sada deluje nemoguće… Sad.  Ali  – probajte samo da ga zamislite!!!  🙂

   Tekst prenosimo u celosti, uz male vizuelne dodatke. Autor: Ivanka Aradski ; izvor: DaNS ; Foto: digitalna arhiva DaNS; privatna kolekcija by: Jole Jole

   Prema istorijskim podacima Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sada i Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode, ugarska grofovska porodica Marcibanji, poreklom iz Čoke, u periodu od 1797. do 1811. godine podigla je dvorac na obali Dunava.

   Rekonstrukcijom i dogradnjom u periodu od 1834. do 1836. godine dvorac je dobio nešto drugačiju formu i izgled, koji se zadržao do danas. Paralelno sa gradnjom dvorca, grof Marton Marcibanji je oformio engleski park, što u potpunosti odgovara preovlađujućem trendu tog razdoblja, kada ovaj tip parka postaje prihvaćen širom Evrope.
Od 1850. do 1918. godine kompleks je pripadao vlastelinskoj porodici Karačonji, koja je posed, zajedno sa dvorcem, stekla ženidbom grofa Gvida sa Marijom Marcibanji kao naslednicom, nakon smrti njenog oca Livija. Karačonji su bili poznati kao poklonici vrtne umetnosti jer su na ovim prostorima, u Novom Miloševu, Čoki, Sremskoj Kamenici i Buziašu u Rumuniji, imali dvorce okružene prostranim parkovima.

   Kao i većina dvoraca na ovom prostoru, dvorac u Sremskoj Kamenici građen je kao slobodnostojeći, spratni objekat pravougaone osnove. Sastoji se od četiri trakta koji formiraju atrijumsko dvorište. Fasada sa današnjim glavnim ulazom okrenuta je prema Dunavu, dok je prema prostoru parka okrenuta reprezentativna fasada na kojoj su dosledno sprovedeni konstruktivni i dekorativni elementi graditeljske delatnosti prve polovine XIX veka, kao što je kolonada dorskih stubova, dekorativna plastika i stilizovani ornament ograde terase.

   U odnosu na biljni element koji dominira, ograničeno je prisustvo arhitektonskih elemenata u parku, shodno pejzažnom uređenju engleskog parka. Na osnovu očuvanih delova i tragova vrtno-arhitektonskih elemenata, kao i sačuvanih starih fotografija, moguće je utvrditi postojanje veštačkog uzvišenja (Rosenhugel) sa pet stubova završenih stilizovanim glavama i povezanih lukovima, mosta sa zidanim stubovima i ogradom od kovanog gvožđa, vrtnog objekta oranžerije (Kamelienhaus), kao i čitavog asortimana elemenata karakterističnog vrtnog mobilijara – kamenih klupa, skulptura, česmi, dekorativnih vaza i stubova na postoljima i sl.

Foto by: Jole Jole

Dvorac, most na ulazu u park, oranžerija i veštačko uzvišenje sa pet stubova.

  Prema dosadašnjim istraživanjima Mirjane Mlađenović 2014. godine, najstarije dostupno svedočanstvo o izgledu Kameničkog parka je karta iz 1863. godine, izrađena 27 godina od podizanja parka. Pejzaž je dizajniran naizmeničnim rasporedom otvorenih, svetlih površina livada sa masivima visokog drveća različitih volumena, tekstura i kolorita, te mrežom nepravilnih linija staza.
   Pejzažni vrt je na brežuljkastom terenu koji ima blagi pad ka Dunavu. U različitim fazama razvoja, u okruženju dvorca bili su zastupljeni cvetni motivi u parteru i na uzdignutim humkama, kružne forme u osnovi. Po slobodnom rasporedu sađene su različite vrste i forme visokog drveća, a posebno se izdvajaju stabla piramidalnog habitusa.

   Na nekoliko koraka od glavnog ulaza, na mestu današnje ulice Dvor, ispred dvorca su se nalazila dva pravougaona objekta naslonjena jedan na drugi  – oranžerija, koja je tokom proteklog vremena srušena.
  Pomoćni objekti sa konjušnicama, dovršeni 1850. godine, građeni su na izvesnoj udaljenosti od dvorca, uz samu obalu Dunava. Postavljeni su tako da iz dvorca ne zaklanjaju pogled na Dunav, kao i vizure sa reke prema dvorcu. Svi su objekti doživeli adaptacije i, delom, rekonstrukcije i dogradnje, ali su u velikoj meri sačuvali karakteristike arhitekture i oblikovanja iz vremena nastanka.
   Prema parku, sa leve i desne strane puta, nalaze se dva objekta (ulica Dvor br. 4 i 5) koja su, najverovatnije, građena krajem XIX ili u prvim decenijama XX veka, ali kasnije rekonstruisana i dograđena.

   Posle 1918. godine dvorac je menjao vlasnike; neposredno posle rata pretvoren je i adaptiran u Dom za ratnu siročad; od 1928. do 1937. godine tu je radila domaćička i zadružna škola; od 1952. do 1956. godine ovde je postojala Srednja vrtlarska škola, ukrasnog smera, jedina te vrste u zemlji. Poslednja veća rekonstrukcija dvorca izvedena je sredinom 70-ih godina XX veka, u kojoj je znatno izmenjen enterijer objekta, dok je eksterijer uz manje izmene ostao u prvobitnoj formi (sa zapadne fasade je uklonjena atika sa grbom i zadržani su ulazni otvori na severnoj fasadi koji su prošireni između dva rata).
   Od 1976. godine do danas njegove prostorije koriste Hidrosistem DTD, odnosno JP „Vode Vojvodine“, Meteorološka stanica AP Vojvodine i Republička agencija za zaštitu životne sredine.
   Unutar parka, uz Dunav, na desetak metara od obale, nizvodno od dvorca, 1961/62. godine bio je izgrađen restoran „Akvarijum“, po projektu novosadskog arhitekte Pavla Žilnika (1920-2006). U svom autentičnom izgledu objekat je bio valorizovan kao značajno delo novosadske posleratne arhitekture; skladnih proporcija, nenametljivog izraza, zidan prirodnim materijalima, što mu je “davalo određenu eleganciju i skoro organski izgled” (Katalog Tabakovićeve nagrade). Pre desetak godina objekat je bio neprimereno nadograđen, a potom i srušen. 
   U jugozapadnom delu Kameničkog parka, 1975. godine, izgrađeni su objekti Dečjeg sela (humanitarno-socijalna institucija pod okriljem međunarodne asocijacije za brigu o deci). Izgradnjom Mosta slobode 1981. godine na istočnom obodu parka, dodatno je smanjena ukupna površina parka, čime je i utvrđen njegov današnji obuhvat.
Prostor parka već više od tridesetak godina egzistira u planskoj dokumentaciji. Kasnih sedamdesetih godina je izrađen Detaljni urbanistički plan Kamenički park – Ribnjak, a nekoliko godina kasnije Urbanistički projekat uređenja Kameničkog parka. U ovoj dokumentaciji se konstatuje: “Priobalna zona se, već na prvi pogled, nameće kao zona koja povezuje gradske funkcije i stanovnike oba dela grada kao idealan lokalitet centralnog parkovskog i rekreativnog sadržaja… Formiranje i aktiviranje centralnog gradskog parka postaje potreba koju će centralno locirana priobalna zona logično i uspešno sanirati.”
   Petnaestak godina kasnije je početa izrada detaljnog urbanističkog plana, koji je, zbog promene zakona u oblasti planiranja, usvojen tek 1998. godine kao Regulacioni plan Kameničkog parka. Koncept uređenja se zasnivao na utvrđivanju tri prostorne potceline: zone aktivnih sadržaja, zone pejzažnog parka i zone mosta.
  Osnovni cilj izrade novog plana detaljne regulacije je utvrđivanje prostorne organizacije koja će stvoriti uslove za uređenje i izgradnju Kameničkog parka kao centralnog gradskog parka, pre svega sa aspekta deficita sportskih sadržaja, prostora za aktivnu i pasivnu rekreaciju, te sadržaja opštegradskog centra (kultura, turizam, ugostiteljstvo).

   Očuvanje istorijskih parkova u granicama održivosti zasniva se na analizi vrednosti, aktuelnog stanja, potreba i načina korišćenja. Rezultati treba da posluže kao polazna osnova za određivanje načina upravljanja, planiranja i projektovanja. Kamenički park ima kulturno- istorijske, graditeljske, pejzažne, hortikulturne i ambijentalne vrednosti koje treba očuvati prilikom planiranja i projektovanja budućih rešenja.  Vrednost i značaj ovog prostora do danas nisu iskorišćeni.
   Osnovni stav je da sve planirane aktivnosti u prostoru moraju biti podređene očuvanju spomeničkih karakteristika i jedinstva arhitektonske i prostorno-pejzažne celine, odnosno objekata dvorca i prostora parka.
 Prostorno kulturno-istorijska celina dvorac i park u Sremskoj Kamenici (dvorac Marcibanji – Karačonji), Dvor br.1, kulturno je dobro od velikog značaja. Spomenik prirode Kamenički park je značajno  prirodno dobro (prirodno dobro III kategorije).

   Za dvorac – glavni objekat, kao i za ostale objekte koji podležu rekonstrukciji uslovljava se očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i uklanjanje naknadno dodatih delova koji su posledica kasnijih adaptacija. Predlaže se uvođenje nove namene: oblast kulture, turizma i ugostiteljstva (hotel visoke kategorije, ekskluzivni restorani, vinski podrum, galerije, izložbeni prostori i sl.).              
   U neposrednoj blizini dvorca je ostavljena mogućnost za postavljanje staklenika ili oranžerije, po uzoru na staru koja je tu nekada postojala za čuvanje egzotičnih biljaka, izložbenog paviljona, poslastičarnice i sl. 

Staklenik (oranžerija) i poslastičarnica (primer)

   Prostor između ulice Dvor i Dunava prepoznaje se kao potencijalni reprezentativni trg, pa se, umesto neuslovnog stanovanja i neuređenog sportskog terena, predlaže atraktivan prostor uz Dunav za sadržaje turizma, ugostiteljstva, kulture itd. Delovi slobodnih površina uređenjem mogu dobiti izložbeni karakter (postavke galerija na otvorenom i kulturne manifestacije). Ovde će biti zastupljena najdekorativnija hortikulturna obrada (visoka, niska i parterna vegetacija), staze, popločanje, vodene površine i sl. Ovim rešenjem naglasiće se otvoren pogled iz dvorca ka Dunavu, kao i vizure sa reke prema dvorcu.

Reprezentativni trg (primer)

   U okviru postojećeg objekta,  u ulici Dvor broj 1, planiraju se sledeće namene: galerije, umetničke i zanatske radionice, ateljei, prodavnice suvenira i ručnih radova, antikvarnice i sl.  Prostor uz Dunav prema nasipu namenjuje se za sport, a prostor između ulice Dvor i zone Dečjeg sela namenjuje se sadržajima sporta i rekreacije.
   Objekat u ulici Dvor broj 3 namenjuje se poslovnom prostoru sportskog društva.      
  Objekat u ulici Dvor broj 5 namenjuje se poslovnom prostoru i upravi parka, tj. staraocu Kameničkog parka.  Ostali dograđeni, neprimereni i nelegalni objekti se uklanjaju.
  Objekat u ulici Dvor broj 4 potrebno je rekonstruisati tako da se konstrukcijom, oblikom i materijalom uklopi u objekte kulturno-istorijske celine, sa promenom namene: kafe-restoran sa muzičkim paviljonom, plato za muziciranje, bašta restorana sa pergolama i sl.

Kafe – restoran (primeri)

   Umesto porušenog objekta restorana ”Akvarijum”, predlaže se izgradnja novog, tako što će se u potpunosti ponoviti horizontalni, vertikalni gabarit i njegovi arhitektonsko- oblikovni elementi.

Stari restoran “Akvarijum”

   Kroz čitav park treba provući kvalitetne i trajne staze, koje mogu da budu od kamena, kocki i drugih materijala, ili posute rizlom.
   Potrebno je hortikulturno obraditi sve površine koje nisu po kulturi šume. Neophodno je poštovati koncept velikih livada. Park treba da sadrži i bogate grupe šiblja, cveće i perene koje u reprezentativnim delovima služe za isticanje i ulepšavanje prilaza, zgrada i glavnih aleja. Potrebno je očuvati kvalitetnu autohtonu vegetaciju (vrbe, topole, brest, lužnjak, sladun, medunac, cer, kitnjak, različite vrste lipe, javor, mleč, crni jasen, grab i dr.), koja treba da čini temeljnu biološku vrednost budućeg parka.

   Treba očuvati i unaprediti stanje šuma hrasta lužnjaka koje se nalaze na najvišim delovima terena (na strmim padinama), gde su mešovite šume hrasta u okolini jezera i šume lipe.

Hrast starosti preko 200 godina

   Potrebno je obnoviti postojeće oštećene skulpture sfinge, devojke i skulptoralne kompozicije sa pet bista na stubovima, a napraviti repliku vrtno-arhitektonskih objekata i elemenata koji su se nekada nalazili u parku.
   Parkovski mobilijar treba da bude oblikovan u rustičnom stilu, da izgleda primeren centralnom gradskom parku, a da se koriste prirodni materijali (drvo, kovano gvožđe i kamen).
   Planira se revitalizacija vodenih površina, izmuljivanje i produbljivanje jezera. Korita jezera treba da ostanu prirodna. Uređenje okoline jezera treba da bude isključivo primenom biljnog materijala, kao i primenom prirodnih materijala za izradu staza, odmorišta, stepenika, klupa, obale jezera i ograde jezera.                       
   Nepravilna linija obale Dunava na većoj dužini formira lagunice i omogućava prirodno plavljenje u priobalnoj zoni, što odgovara pejzažnom izrazu u arhitekturi parka. Periodično plavljenje uslovljava pojavu potencijalne prirodne vegetacije zajednice vrba i topola, pa obalu treba očuvati kao takvu.

Pogled na Kamenički park sa Mosta slobode.

  Plato iznad tunela, uz frekventnu saobraćajnicu Kamenički put, planiraće se za vidikovac i parking-prostor za posetioce Kameničkog parka. Vidikovac će pružati najlepši panoramski pogled sa sremske strane grada ka Dunavu i Novom Sadu.
   U zoni mosta, prema Ribnjaku, koristeći konfiguraciju terena, moguće je organizovati zabavno-rekreativni deo parka, s tim da se elementi mogu tematski menjati (rukomet, basket, odbojka, skejt, letnji bioskop, rekviziti za dečja igrališta i sl.). Uređenje ovog prostora treba da se zasniva isključivo na parternom uređenju – formiranju staza i odmorišta, te podizanju travnate površine sa elementima rekreativnih i zabavnih sadržaja.

Predlog mogućih sadržaja u zoni Mosta slobode

   Planom detaljne regulacije obezbediće se očuvanje, zaštita i kontinuirano održavanje arhitektonskih i biljnih elemenata, odnosno sveukupnog karaktera parka, njegove kompozicije i stilskih osobenosti, a sve u skladu sa međunarodnim poveljama koje se odnose na zaštitu i obnovu parkovske arhitekture. Realizacija planirane koncepcije u znatnoj meri obogatiće svakodnevicu žiteljima Sremske Kamenice, a osvežiće ponudu atraktivnih javnih prostora Novog Sada u priobalju Dunava.”

Ivanka Aradski, dipl. inž. hortikulture

Bilo bi lepo!  Zar Ne? 🙂